Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Çanakkale

 

Son yıllarda ekonomik koşullar ve pazar isteklerinin değişmesi nedeniyle modern meyveciliğin yapılması gerekmektedir. Bu ise ancak bodur elma bahçesi tesisi veya yarı bodur elma bahçesi tesisi ile olmaktadır. Modern meyvecilikte birim alandan daha çok ve yüksek kalitede ürün elde etmek esastır. Elma yetiştiriciliğinde ülkemizde dekara ortalama 1500 -2000 ton ürün alınırken; gelişmiş ülkelerde dekara ortalama 6000 - 7000 ton ürün alınmaktadır. Bunun nedeni ise bu ülkelerde klasik meyvecilik yerine modern meyveciliğin yapılıyor olmasıdır. Elma bahçesi kurulumunda dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekildedir.

Zayıf gelişen çeşitler: Starkrimson Delicous, Scarlett Spur, Red Chief.

Kuvvetli gelişen çeşitler: Fuji, Granny Smith, Gala, Golden Delicious, Red Delicious, Starking Delicious, Pink Lady.

- İngiltere’de East Malling Enstitüsünde geliştirilen tam bodur elma klon anacıdır. Üzerideki meyveyi erken verime yatırması ve meyve iriliğini arttırması yönünden mükemmel olması nedeniyle en yaygın kullanılan klon anacıdır.

- Kış soğuklarına ve ağır bünyeli toprak şartlarına dayanıklı olmakla birlikte taban suyu yüksek, durgun su bulunan topraklara hassastır.

- Standart çöğür anacının oluşturduğu ağacın %25-30’u kadar ağaç hacmi oluşturur.

- Çöğür anacına göre çeşitleri 1 hafta erken olgunlaştırır.

- Fransa’da geliştirilen M 9 anacıyla benzer özellikleri gösteren Pajam 1 anacı M9’dan daha zayıf,  Pajam 2 ise M9 göre % 10 daha kuvvetli gelişir, Mark 9, NAK-B 337, EMLA- 9, Budavgosky 9, M9 T 339 gibi anaçlar M9 anacı ile benzer özellikleri taşır.

- Tam verime yattığında bu anaç üzerinde bir elma ağacı 2.5m-3.0m yüksekliğinde taç oluşturur.

- Kök sisteminin çok hassas ve kırılgan olması nedeniyle mutlaka destek sistemine ihtiyaç duyar.

Destek sistemi, 10-15m aralıklarla beton yada, emprenye edilmiş ağaç, toprak altında 50-60 cm, toprak üzerinde ise 2.5- 3.0 m yükseklikte olmalıdır. Yerden 50 cm yükseklikte ilk tel ve her 50 cm de bir tel olmak üzere 4 ya da 5 tel geçirilerek ağaçlara destek sistemi oluşturulur.

- Bu anaç üzerinde dikim mesafeleri; 4 x 1m yada 4 x 1.2 m olarak dikilebileceği gibi sıra üzeri mesafe 60cm’ye, toprak çok kuvvetli değilse sıralar arası mesafe 3.5m’ye düşürülebilir.

- M9 anaçlı bahçe tesisinde dekara 120 ile 400 arasında fidan gerekli olup damla sulama sistemi mutlaka kurulmalıdır.

- Bu anaç üzerinde 2-3 yaşlarda dekara 500-1500 kg, 5-6 yaşlarda 5-6 ton, tam verim çağı olan 7-8 yaşlarda ise 10-12 ton ürün almak mümkündür.

- Phtoptphora‘ya dayanıklı, ateş yanıklığı bakteriyel hastalığına ise hassastır.

- M9 anacına aşılı Granny Smith ve Golden Delicious gibi çeşitlerde güneş yanıklığı görüldüğü için özellikle güneşlenmenin yoğun olduğu bölgelerde gölgeleme materyali kullanılmasında yarar vardır.

- Scarlet Spur. Redchief, Spur Golden gibi zayıf gelişen elma çeşitleri M9 anacı üzerinde çok zayıf gelişeceği için bu anaç üzerine aşılanmamalıdır.

-Ülkemizde en çok kullanılan yarı bodur elma klon anacıdır. M7 anacı ile benzer gelişme kuvvetinde olup elma standart çöğür anacının %50-60’ı kadar gelişme gösterir.

 - Phtophora’ya (kök çöküklüğüne) hassas, pamuklu bite ve ateş yanıklığına dayanıklıdır.

- Ağır bünyeli iyi drene edilmeyen topraklarda kesinlikle kullanılmamalıdır.

-Üzerimdeki çeşidi erken verime yatırır.

- Spur özelliği gösteren (zayıf gelişen çeşitler) için iyi bir anaçtır.

- M9 anacına göre üzerindeki çeşit birkaç gün geç olgunlaşır.

-Kök sistemi M9 anacına göre daha iyi geliştiği için destek sistemlerine gerek duymaz.

- Bu anaçla kurulan bahçelerde sıra üzeri mesafeler 2.0-2.5m, sıralar arası ise 3.5-4.0m olup, dekara gerekli fidan sayısı 85-120 arasında değişir.

- Bu anaç üzerinde spur (yarı bodur) çeşitlerle daha sık bahçelerde kurulabilir.

- Fazla dip sürgünü oluşturmaz.

 

 

- Kuvvetli gelişen anaçlardan olup standart çöğür anacının % 75‘i kadar taç hacmi oluşturur.

- Pamuklu bite dayanıklı olup, kısıtlı sulama şartlarında ve kumlu tınlı özellikteki topraklar için ideal bir anaçtır.

- Yeni çeşitlerden Fuji, Gala, Pink Lady gibi çeşitlerle uyuşması mükemmeldir.

- Güçlü kök sistemi geliştirdiği için destek sistemine gerek duymaz.

- Bu anaç üzerinde spur çeşitler sıra üzeri 2.5-3.0m, sıralar arası 4m standart çeşitler ise sıra üzeri 3.0-3.5m sıralar arası 5m olarak dikilebilir.

- Son yıllarda bazı ülkelerde MM 111 anacı üzerine M9 anacı ara aşı olarak aşılanmakta, böylelikle MM111 den daha bodur, güçlü kök sistemine sahip ağaçlar elde edilirken her iki anacında üstün özellikleri kombine edilmektedir.

- Üzerindeki çeşidi erken meyveye yatırır.

- Standart çöğür anacını % 35’i kadar ağaç tacı oluşturur.

- Yarı bodur spur çeşitler bu anaca aşılanabilir.

- İyi drene edilen topraklara önerilmekte olup soğuklarına dayanıklıdır.

- Destek sistemi gereklidir.

 

Çizelge 1. Farklı klonal anaçların bazı koşullara tolarans seviyeleri

 

 

 

Fidan dikimi yapılmadan önce dikim noktaları kazıklarla işaretlenir. Bu amaçla uzun bir ipin arazinin üst başına gerilmesi ile dikim sıraları; sağ ya da sol başına gerilmesi ile de ilk sıranın fidan yerleri belirlenir. Bu aşamadan sonra her sıraya gerilen ip doğrultusu boyunca şerit metre yardımı ile sıra üzeri fidan yerleri tek tek ve kontrollü olarak belirlenir ve kazıklarla işaretlenir. Güneş ışığından iyi yararlanmak için dikim sıraları Kuzey-Güney istikametinde olmalıdır. Tozlayıcı çeşit sırası 30 m’yi geçmemelidir. Bu amaçla her 5-6 sırada bir tozlayıcı sırası dikilmelidir. Fidan yerlerini belirlemede ve fidan dikimi esnasında dikim tahtası kullanılmalıdır.

Modern meyve yetiştiriciliğinde bodur anaçlar (M9, M26) kullanıldığında; ağaçların yıkılmasını önlemek, dalları eğmek ve meyve yükünü taşımak amacıyla her ağaca bir direk veya telli terbiye sistemi gereklidir. Bu amaç için sanayi borusu, ağaç direk veya beton direkler kullanılmaktadır. Direk dikim işleminin fidan dikiminden önce yapılması tavsiye edilir. Telli terbiye sisteminde her 10-14 metreye bir direk dikilmesi, 3 metre boyundaki direklerin 60 cm’sinin toprağa gömülüp betonlanması, 3 veya 4 sıra tel çekilmesi gereklidir. 3 mm’lik galvenizli tel kullanılması tavsiye edilir.

 

Birim alanda daha çok ağaç kullanılarak daha fazla ürün alınır.

Bodur meyve ağaçları erken yaşta meyveye yatar.

Budama, seyreltme, gübreleme gibi bahçe işleri daha kolay ve ekonomik olarak yapılabilir.

Hastalık ve zararlılarla mücadele daha az ve etkili biçimde kontrol edilir.

Hasat ve elden geçirmenin kolaylığı nedeniyle insan işgücü ve üretim giderleri azaltılır.

Meyve iriliği ve renk yönünden daha kaliteli ve bir örnek ürünün elde edilmesi sonucu pazarlanabilen meyve oranının artırılması söz konusudur.

Tohum anacı üzerine aşılanan çeşitlerde bahçeye dönüme 20-28 adet elma fidanı dikilirken; M9 anacı üzerine aşılı çeşitlerle dönüme 170-190 adet fidan dikilebilmektedir. Klasik elma bahçelerinden dönüme ortalama 1-2 ton ürün alınırken; modern sistemde 6-8 ton ürün alınabilmektedir. M9 anacı üzerine aşılı çeşitler tam ve ekonomik anlamdaki verime 3. ve 4. yaşında geçerken; çöğür üzerine aşılı aynı çeşitler 12-15. yılda geçebilmektedir. Bu nedenle bodur anaç kullanılarak yapılan yetiştiricilikte yaptığımız yatırım masrafları erken yıllarda bize geri dönmektedir.

 

Yöredeki en büyük sorunların başında ağaç yaşı gelmektedir. Yöre kapsamında özellikle Evciler, Çırpılar, Yeşilköy gibi önemli üretim alanlarını kapsayan “Derekolu” mevkiinde kapama elma bahçelerinde ortalama ağaç yaşı 40-45 civarındadır. Bu durum özellikle meyve kalitesini direkt olarak etkilemektedir.

Yörede mevcut bir diğer sorun, modern meyve yetiştiriciliğinde günümüzde yeri kalmamış olan çöğür anaç kullanımıdır. Özellikle bazı bölgelerdeki su sorunu nedeniyle bu tür anaç kullanımı yaygın haldedir. Bu nedenle kaliteli ve standard ürün elde etmede sorunlar olmaktadır. Buna karşın; mevcut çeşitleri koruyarak tam bodur anaç kullanımı olmasa da su kısıtına dayanıklı M111 gibi yarı bodur klonal anaçlar kullanılmalıdır. Bu şekilde birim alandan daha çok ürün alınabilecek, daha homojen meyve üretimi sağlanacak ve meyve kalitesinde artış sağlanacaktır. 

Bölgede Starking Delicious ve Golden Delicious gibi büyük önem arz eden çeşitlerin yeni klonlarının kullanımına da yer verilmesi gerekmektedir. Özellikle Starking Delicious çeşitlerinin zemin renginin, Golden Delicious çeşidinde ise pas probleminin olduğu bölgelerde Jeromine ve Scarlett Spur gibi koyu zemin renkli kırmızı çeşitler ile Golden Reinders ve Golden Smoothee gibi pasa toleranslı sarı zemin rengi olan çeşitlerin kullanımı, ürün kalitesi ve pazarlanabilirlik açısından önem taşımaktadır.  Bunun yanında Cooper gibi kara lekeye toleranslı çeşitlerin aşırı nemli bazı bölgelerde yetiştiriciliği daha uygun olacaktır. 

 

Akgül, H., Dolunay, E.M., Özongun, Ş., Özyiğit, S., Atasay, A., Demirtaş, İ., Pektaş, M., Öztürk, G., Karamürsel, Ö.F., Sesli, Y., Göktaş, A., Gür, İ., Sansu, H.C. ve Karaaslan, Z., 2005. Meyve Çeşit Kataloğu, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 12, ISBN: 975 407 182 9.

Corrigan, V.K., Hurst, P.L., Boulton, G., 1997. Sensory characterics and consumer acceptability of ‘Pink Lady’ and other late-season apple cultivars. New Zealand Journal of Crop and Horticulture Science, 25: 375-383.

Cripps, J.E.L., Rishards, L.A., Mairata, A.M., 1993. ‘Pink Lady’ apple. Hortscience. 28: 1057.

Crosby, J.A., Janick, J., Pecknold, P.C., Korban, S.S., O’Conner, P.A., Ries, S.M., Goffreda, J., Voordeckers, A.,1945-1990. Fruit Var. J. 46: 145-166.

Csigai, K. and Hrotko, K., 2007. Effect of rootstock and spacing on growth and yield in early bearing Jonia and Gala Must apple trees. Actahort 732: 475-479.

Ferree, D.C. and Rhodus, W.T., 1987. Early performance and economic value of feathered apple trees onsemi Standard rootstocks. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 112: 906-909.

Hampson, R.C., Kemp, H., 2003. Characteristics of Importnant Commercial Apple Cultivars. In Apples, p: 61-89. CABI Publishing, Cambridge, USA, ISBN 0 85199 592 6.

Hepaksoy, S., Eroğul, D., 2008. Önemli Meyve Çeşitleri, Genel Meyvecilik, Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti., 303-371 s.

Hoying, S.A. and Robinson T.L., 2005. Tree quality- An importnant part of succesfull plantings, in Apple Orchard System Book, The compact fruit tree. Specila issue, 36: 21-24.

Kaplan, N., Özcan, M., Çelik, M., 2002. Amasya Elmasında Klon Seleksiyonu, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (1): 49-56.

Mika, A., Buler, Z. And Krawiec, A., 2003. Effects of various methods of pruning apple trees after planting. Journal of Fruit and Ornamental Plant Research, 11: 33-43.

Özkan, Y. 1995. Ilıman İklim Meyveleri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ders Notu, Tokat.

Özongun, Ş., Dolunay, E.M., Öztürk, G., Karakuş, A., Kankaya, A., Pektaş, M., 2006. Elma Çeşit Adaptasyon Denemesi II (Sonuç raporu). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Eğirdir.

Özongun, Ş., Dolunay, E.M., Öztürk, G., Karakuş, A., Kankaya, A., Küden, A., 2004. Elma Çeşit Adaptasyon Denemesi I (Sonuç raporu). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Eğirdir.

Öztürk, G., Karamürsel, Ö.F., Sesli, Y., Göktaş, A., Gür, İ., Sansu, H.C. ve Karaaslan, Z., 2005. Meyve Çeşit Kataloğu. Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü. Yayın No: 12. ISBN: 975 407 182 9.

Robinson, T.L., 2005. Achieving a Balance Between Vegetative Growth and Cropping in Apple Orchards Systems Book. The Compact Fruit Tree. Special Issue, 36: 33-36.

Sadowski, A., Mackiewicz, M and Dziuban, R. 2007. Growth and Early Bearing of Apple Tress as Affected by the Type of Nursery Trees Used for Planting. ActaHort., 732: 481-489.

Weber, M.S., 2000. Optimizing Tree Density in Apple Orchards. The Compact Fruit Tree, 33 (4): 119-122.

 

  ELMA AĞAÇLARINDA BUDAMA, MEYVE SEYRELTME, TOPRAK İŞLEME VE TOZLAYICI ÇEŞİTLER

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 17020 Çanakkale, hakanengin@comu.edu.tr

Günümüz modern ve klasik elma yetiştiriciliğinde kalite ve yüksek verim için budama gereklidir. Budama, bitki organlarına uygulanan kesme, bükme, tomurcuk, sürgün ve yaprak alma gibi işlemlerdir. Elma bahçelerinde uygulanan budama, geniş kapsamlı bir iştir. Ağaçların yaşına, verim dönemlerine ve gelişme durumlarına göre farklı şekillerde uygulanır. Elma ağaçlarında yapılan budamayla, ağaçları en kısa sürede ürüne yatırmak ve uzun süre ürün alınmasını sağlamak; ağaçların kök ve dalları arasında dengeli bir gelişme sağlamak; meyvelerin hasadında, ağaçların hastalık ve zararlılarıyla mücadele işlemlerinde, toprak işlemede kolaylık sağlayarak verimin ve kalitenin artırılması amaçlanmaktadır.

Elma yetiştiriciliğinde şekil budaması, verim budaması ve gençleştirme budaması olmak üzere ağaçların farklı gelişim dönemlerinde uygulanan budamalar farklı adlarla isimlendirilir. Şekil budaması, elma bahçesi kurulduktan sonra fidan dikiminden başlayarak 3-4 yıl süreyle devam eden budamadır. Verim budaması, şekil budaması yapılan ağaçlarda oluşan fizyolojik dengenin uzun süreli olması için yapılan budamadır. Gençleştirme budaması ise yaşlanan ağaçlarda yeniden kuvvetli sürgünler oluşturmak amacıyla yapılır (Engin,2005).

Elma yetiştiriciliğinde ağaçlarda bilinen şekillerin (goble, piramit vs.) dışında, farklı şekiller geliştirilmiştir. Elma ağaçlarına verilecek şekil, iklim koşullarına ve yetiştirme sistemlerine göre değişir. Yağışlı bölgelerde ağaçlara ortası açık şekiller, kurak bölgelerde ise ortası kapalı şekiller tercih edilmelidir. Serbest Merkezi Lider Sistemi (Free standing central leader) her iki bölgede kullanılabilecek sık dikim yöntemlerinden birisidir. Ağaçlara bu yetiştirme tipine uygun budama şekilleri verilir. Bu yöntemde, dalların daha çok sıra üzerine doğru gelişmesi sağlanır ve ağaçların fazla yükselmesine izin verilmez. Serbest Merkezi Lider Sistemi (Free standing central leader) tip bir budama şeklini anacı, MM111, MM106, gibi kuvvetli veya yarı bodur gelişen anaçlar üzerinde aşılı olan elma çeşitlerinde uygulamak mümkündür. Bunlar değişik sıklıkta dikilmiş olabilir. 5x5, 6x6, 4x3, 4x2 m aralıklarında dikilebilir. Genç elma ağaçları için en kolay terbiye sistemi merkezi lider sistemidir. Yarı bodur anaçlar üzerindeki ağaçlar veya Red Delicious’un spur tiplerinin kuvvetli anaçlar üzerindeki ağaçları için geliştirilmiştir. Kuzey Amerika’nın Pasifik bölgesi ile Yeni Zelanda’da yaygın olarak kullanılmaktadır. Sistemin en büyük özelliği, tacın bütün kısımlarına eşit düzeyde ışık dağılımının sağlanması, yüksek verim ve iyi renklenmiş meyve elde edilmesidir.

Verim çağında bulunan yetişkin ağaçlara uygulanan budama, genç ağaçlardakinden farklıdır. Ağaçlar budanırken, verim ve gelişme miktarı dikkate alınmalıdır. Çok kuvvetli büyüyenlerde hafif bir budama, zayıf büyüyenlerde ise şiddetli bir budama yapılarak, sürgün oluşumu teşvik edilir. Verim budaması ile hastalıklı ve kırılmış dallar, eğer ağacın taç şeklini bozmayacaksa dipten kesilir. Aksi durumda ise sorunlu kısmın hemen altından, fakat sağlam dokunun bulunduğu yerden kesilir. Birbiri üzerine binen veya birbirine rakip olarak gelişen dallardan birisi mutlaka çıkartılmalıdır. Ağaç fazla yükselmişse, uzun dallar ana dalla birleştiği yerden kesilir. Elmalarda, sert bir budama yapılmaz. Daha çok tacın iç kısmının iyi havalanmasını ve ışık almasını sağlayacak şekilde bir aralama budaması yapılır. Ağaçlarda az sayıda dal kesimi yapmak ve büyük yaralar oluşturmamak için, her yıl düzenli olarak budama yapmak gerekir. Budama, ağaçların yapraklarını döküşünden, ilkbaharda dinlenmenin sona erdiği tarihe kadar geçen dönem içerisinde yapılır.

Ülkemizde de M9, M26, M7 ve MM106 gibi bodur ve yarı bodur anaçlara aşılı elma fidanları ile sık dikim (sıra arası 3–4 m, sıra üzeri 1–2–3 m) bahçe tesisi yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu gibi bahçe tesislerinde, ağaçlara ilk yıllardan itibaren şekil verme ve sonraki yıllarda da verim budaması çok daha önem taşımaktadır. Düşey eksenli terbiye sistemi olarak adlandırılan Vertical-axis, orta yoğunluktaki ağaçların budama ve terbiyesi için gerekli olan işgücü gereksinimini en az düzeye indirmek, eşit bir ışık dağılımını gerçekleştirmek ve yüksek kalitede meyve elde etmek amacıyla geliştirilmiştir. Bu sistemde güçlü tepesi vurulmamış lider yerden 3-3.5 m büyüyünceye kadar uzamasına izin verilir. Bu merkezi eksen etrafına meyve yüklü dalın dar bir silindir formunu alması şeklidir. Merkezden dışa açılarak oluşan dalların çapı ağacın üst kısmına doğru azalmalıdır. Yan dallar kalınlığı daima gövde kalınlığından az olmalı, aşağıdaki dallar uzun, üstteki biraz kısa, daha üstteki daha kısa şeklinde silindir-konik bir şekil oluşmalıdır. Bu sistemde çok az bağlama, eğme vardır. İlk 3 yıl boyunca budama işlemi yapılır. Budamada iki yaşlı ve daha yaşlı dallar kesilerek yan dallar yenilenir. M 9 anacı tavsiye edilmektedir. Genelde M9, M26 anaçları ve spur tipler için M7, MM 106 anaçları bu terbiye metoduna uygundur. M 9 anacıyla 1.2-2 m sıra üzeri ve 3.5-4.5 m sıra arası mesafede dikilebilir. Bu şekillerin oluşturulmasında ve daha sonraki yıllarda da verim budamasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, sık dikimden beklenen verim düşecek ve karlılık azalacaktır.

İklim ve toprak özelliklerinin uygun olduğu bölgelerde iyi döllenme koşulları altında, elma ağaçlarındaki meyve tutumu istenilenden fazladır. Bu durum meyve kalitesinin düşmesine neden olur.  Elma ağaçlarında, açan çiçeklerin %9’unun meyve bağlaması, normal bir ürün için yeterli olmaktadır.

Seyreltme ile çeşide özgü nitelikte, büyüklük açısından birbirine benzer, daha iyi renklenen ve kaliteli meyveler elde edilir. Elma ağaçlarında meyve seyreltmesi, budama ve çiçeklerin bir kısmının uzaklaştırılması şeklinde de yapılabilir. Elma ağaçlarına uygulanan budama, bir kısım çiçek tomurcuklarının uzaklaştırılmasını sağlar. Ancak bu, pratikte seyreltme için yeterli olmamaktadır. Ayrıca çiçek veya genç meyve seyreltmesi ile takviye edilmesi gerekir. Seyreltme genellikle elle ve kimyasal maddelerle yapılabilir.

El ile seyreltme, meyvelerin elle koparılıp atılmasıdır. Bu seyretme yönteminde, her çiçek hüzmesinde genellikle bir meyve bırakılır. Daha çok hüzmedeki doruk çiçekten meydana gelen meyve bırakılır. Dallar üzerinde her 15-20 cm’de bir meyve bulunacak şekilde meyveler seyreltilir. Genellikle daha iyi gelişmiş, duruş pozisyonu ve yeri iyi olan meyveler bırakılır. Elle seyreltme, haziran dökümünden sonra yapılır. Bu zamana kadar dökülecek meyveler kendiliğinden dökülür. Eğer ağaçta kalan meyve fazla ise, seyreltmeye gerek duyulur. Elle meyve seyreltmesi masraflı bir iştir.

İşçiliğin pahalı olduğu ülkelerde elmalar, bu yönteme göre daha ucuz olan kimyasal maddelerle de seyreltilebilmektedir. Bu amaçla dinitro bileşikleri (DNOC), naftalen asetik asit (NAA), naftalen asetamid (NAd) ve Carbaryl gibi kimyasal maddeler kullanılır. Dinitro bileşikleri, %75-90 çiçeklenme döneminde ağaçlara uygulanır. Kullanılacak kimyasal maddenin miktarı, ağacın meyve tutum oranına göre değişir. Meyve tutumu yüksek olan çeşitlerde, daha yüksek dozlarda çözelti uygulanır. Kimyasal meyve seyreltmesi, az masraflı ve az zaman alan bir uygulamadır. Ancak bu yöntemle her yıl istenen sonucu almak mümkün değildir. Bazı yıllar, gereğinden fazla meyve dökümüne neden olur. Bazen de istenilenden fazla meyve ağaçta kalabilir. Ağaçta kalan meyvelerin dağılımı homojen olmaz. Bu nedenle elle seyreltme ile tamamlanması gerekebilir (Özçağıran ve ark., 2004).

Elma bahçelerinde uygulanan toprak işleme açık toprak işleme ve örtülü toprak işleme yöntemleri olarak iki şekildedir. Açık toprak işleme yöntemi, yıllık yağış toplamının elmanın doğal olarak yetişmesine yeterli olmadığı bölgelerde uygulanır. Toprağı kabartmak, havalandırmak ve yabancı otları yok etmek için, çeşitli toprak işleme aletleriyle toprağı işleyerek temiz tutmaktır. Açık toprak işlemesi, su veya rüzgârın etkisiyle erozyonun meydana geldiği yerlerde uygulanamaz. Elma bahçelerinde bir yıl içerisinde; sonbahar başında, ilkbahar başında, ilkbahar sonunda ve yaz aylarında olmak üzere 4 farklı dönemde, toprak sürülür. İlkbahar ve yaz mevsimlerinde yapılan sürümlerden sonra, ağaçların dipleri bel veya çapa ile işlenir. Böylece, bahçelerde yabancı otların gelişmesine izin verilmez. İlkbahar ve yaz dönemi sürümleri, sadece yabancı otların öldürülmesine yönelik olup, derin yapılmamalıdır. Örtülü toprak işleme yönteminde, toprağın yüzeyi örtü bitkileriyle örtülü tutulur. Örtü bitkilerinin devamlılık durumuna göre “Daimi” ve “Geçici” örtülü şekilde uygulanır.

Geçici örtülüde, örtü bitkileri sonbahar başında ekilir. Toprağın yüzeyi sonbahar ve kış ayları boyunca örtülü kalır. İlkbahar başında toprak tava geldiği zaman, diskaro geçirilerek ve toprak sürülerek örtü bitkisi toprağa gömülür. Bundan sonraki dönemde, açık toprak işlemede olduğu gibi, toprak işlenerek, toprağın yüzeyi temiz tutulur. Elma ağaçlarının kökleri, toprak içerisinde yüzeysel geliştiği için, sürme derinliği 12-15 cm’yi geçmemelidir. Daimi örtülüde, toprak yüzeyi bir örtü bitkisi ile devamlı olarak örtülü bulundurulur. En fazla uygulanan, çayır bitkilerinin bahçelerde örtü bitkisi olarak kullanılmasıdır. Ancak, su durumunun uygun olması gerekir. Bu yöntem oransal nemi yüksek ve yağışlı bölgelerde uygulanabilir. Gerek geçici örtülü ve gerekse açık toprak işleme yönteminde, bahçeler sulandıkları için, yaz aylarında otlanır. Böyle bahçelerin sürülmesi halinde, sulama kanalları veya sistemi bozulur. Bu kanalların yeniden açılması veya sulama borularının döşenmesi bakım masrafını arttırır. Bu nedenle yazın toprağı sürme yerine, yabancı otların biçilmesi daha uygun olabilir. Özellikle sıralar arasındaki yabancı otların yok edilmesinde, seçici özellikli yabancı ot öldürücü ilaçlar (herbisitler) da kullanılabilir (Özçağıran ve ark., 2004).

Farklı nedenlerden dolayı elma çeşitleri genel olarak kendine verimli değildir. Birçok çeşit kendi çiçektozu ile tozlandığı zaman, çok az meyve bağlamaktadır. Elma çiçeklerinde tozlanmada arılar ve özellikle de bal arıları önemli rol oynar. Tozlanmanın yeterli olabilmesi için, çiçeklenme zamanında her 5 dekar bahçede, bir arı kovanının bulundurulması gerekir. Çiçeklenme zamanında hava sıcaklığının 14oC’nin üzerinde olmasının arı faaliyeti, tozlanma ve döllenme üzerinde olumludur.

Elma bahçelerinde biri ana çeşit, diğeri tozlayıcı olmak üzere iki çeşit dikilecekse ve tozlayıcı çeşit ana çeşit kadar üstün kaliteli değilse, bahçedeki her üçüncü sıranın üçüncü ağacı tozlayıcı olmalıdır. Bu durumda tozlayıcı çeşidin, toplam ağaç sayısına oranı 1/9 olur. Bu sayı, tozlayıcı çeşidin bulunması gereken en az sayısıdır. Bu oran daha da yükseltilebilir. Bahçeye eğer aynı ekonomik değerde iki çeşit dikilecekse, çeşitler bahçe içerisinde 4, 3 veya 2 sıralı bloklar halinde dönüşümlü olarak yer almalıdır. Bahçeye birbirine yakın ekonomik değerde, ikiden fazla çeşit dikilecekse, birbirinin tozlayıcısı olanlar, yan yana bulunacak şekilde, 4, 3veya 2 sıralı bloklar halinde dönüşümlü olarak dikilmelidir (Özçağıran ve ark., 2004).

Çizelge 1. Bazı elma çeşitleri ve tozlayıcıları.

 

Engin, H., Meyve Ağaçlarında Aşı ve Budama, Bahçıvanlık El Kitabı, 110-119 Çanakkale 2005.

Özçağıran, R., Ünal, A., Özeker, E. ve M. İsfendiyaroğlu, 2004. Ilıman İklim Meyve Türleri (Yumuşak Çekirdekli Meyveler Cilt-II. Ege Üniversitesi,  Ziraat Fakültesi Yayınları No: 556.

 

 ELMADA GÜBRELEME

K+S Gübre ve Endüstri Ürünleri San. ve Tic. LTD Şti., İstanbul

 

İklim, toprak, sulama, budama, bitki koruma ve bitki besleme gibi faktörler meyve ağaçlarının gelişimini ve verimini etkiler. Bu faktörlerin bazıları yetiştiriciler tarafın kontrol edilebilirken bazıları kontrol edilemez. Bitki besleme, başarılı bir meyvecilik için gerekli uygulamalardan biridir ve kontrol edilen faktörler arasında yer alır.

Elma ağaçları topraktan önemli miktarlarda besin elementi kaldırırlar (Çizelge 1). Bu besin elementleri ikame edilemez ise ağaçlarda bir takım beslenme bozuklukları ve verim düşüşleri görülür. Bu durumun önlenebilmesi için gerekli besin elementlerinden yeteri kadar takviye yapılmalıdır.

Çizelge 1. Elma ağaçlarının genel anlamda topraktan kaldırdıkları ve toplam kullandıkları besin elementi miktarı (kg/da).

N gübrelemesinde ilkbahar uygulamaları sonbahar uygulamalarına göre daha etkilidir. Çiçek tomurcuğu oluşumu, meyve tutumu ve hızlı yaprak gelişimi gibi fizyolojik olayları teşvik etmek için vejetasyonun ilk dönemlerinde verilecek N miktarı yüksek tutulmalı; sonraki zamanlarda ise ağaçların kış soğuklarından zarar görmemesi ve renk oluşumunun engellenmemesi için verilecek miktar kademeli olarak azaltılmalıdır.

Elma bahçelerinde verilecek N miktarı, birçok faktöre bağlı olduğundan her bir parsel için toprak analizlerinin yapılıp verilecek gübre miktarının konu uzmanlarınca belirlenmesi uygun olacaktır. Genel bir yaklaşım olarak yaşlarına göre çöğür anaçlı elma bahçelerine verilecek N miktarları için Çizelge 2’den yararlanılabilir. M9 veya MM106 gibi bodur ve yarı bodur gelişen anaçlar için ise tam verim çağında 8-14 kg/da N verilmesi tavsiye edilebilir.

N eğer topraktan uygulanacaksa, toplam miktar en az 3 eşit parçaya bölünerek verilmeli ve uygulamalar erken ilkbaharda başlamalıdır. En son uygulama ise Temmuz ayı ortasını geçmemelidir. Şiddetli ilkbahar yağmurlarından önce N verilmemelidir. Ancak uygulamanın sulamadan veya normal şiddette bir yağıştan önce yapılması, gübrelemenin etkinliği açısından önemlidir. Azotlu gübreler, ağaç gövdesine yaklaşmayacak şekilde, ağacın taç izdüşümüne veya banda verilmelidir. Gübre verildikten sonra sulama yapılmayacaksa, gübrenin toprakla karıştırılması tavsiye edilir. Zira özellikle üre, kısmen de amonyum nitrat toprak yüzeyine uygulandıklarında amonyak formunda önemli azot kayıpları meydana gelir.

Çizelge 2. Çöğür anaçlı elma bahçeleri için N önerileri.

Fosfor gübrelemesinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, toprak çözeltisindeki elverişli fosfor konsantrasyonunun artırılmasıdır. Bunun için kullanılacak gübre çeşit ve miktarı kadar, uygulama yöntem ve zamanı da önemlidir. Gübrenin toprakla temas yüzeyinin artması ve süresinin uzaması, toprakta fosfor fiksasyonunun artmasına yol açacağından, fosforlu gübreler mümkün olduğunca bitkinin alacağı zamana yakın dönemde verilmelidir. Pratikte gübrelemenin fertigasyon ile yapılmadığı bahçelerde fosforlu gübreler, tomurcuk patlamasından 20-30 gün önce verilmelidir. Fosfor, toprakta oldukça hareketsiz olduğundan fosforlu gübrelerin bitki kök bölgesine yakın verilmesi, gübreleme etkinliğini artırır. Ayrıca gübre kesinlikle serpilerek dağıtılmamalı, taç izdüşümüne veya bant şeklinde açılan çukurlara toplu olarak verilmelidir. Elma bahçelerinde toprağın organik madde miktarını yükseltmek ve kök bölgesi pH’sını 6-7 aralığında tutacak kültürel uygulamalar yapmak fosforlu gübrelerin etkinliğini artırır. Elma bahçelerine verilecek fosfor miktarının belirlenmesinde mutlaka toprak analizlerinden faydalanılmalıdır. Eğer bahçe yeni tesis ediliyorsa fidanların güçlü bir kök sistemi oluşturmaları için birim alana daha fazla P uygulanmalıdır. Çizelge 3’de toprakta mevcut P miktarına göre yaklaşık olarak verilmesi gereken P2O5 miktarları verilmiştir.

Çizelge 3. Genel olarak elma bahçelerinde uygulanması gereken P2O5 miktarı.